Nowelizacja ustawy Prawo geologiczne i górnicze z 11 lipca 2014 r. wprowadziła również zmiany w regulacjach dotyczących użytkowania górniczego. Warto przypomnieć, że w polskim systemie prawnym regulującym działalność poszukiwawczo-rozpoznawczo-wydobywczą posiadanie przez przedsiębiorcę koncesji nie jest jednoznaczne z możliwością prowadzenia prac w górotworze. Do rozpoczęcia prac konieczne jest jeszcze uzyskanie w drodze umowy cywilnoprawnej ze Skarbem Państwa umowy ustanawiającej użytkowanie górnicze.
Ustawa z 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (dalej: PGG) powróciła do koncepcji własności górniczej określonej przepisami Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 29 listopada 1930 r. – Prawo górnicze, Jej istotą było rozłączenie pojęcia własności gruntowej od złoża kopalin oraz przyjęcie, że niektóre złoża nie są częścią nieruchomości i nie stanowią własności gruntowej. Ustawa określa
w art. 10 PGG katalog złóż objętych własnością górniczą, która przysługuje Skarbowi Państwa. Są to kopaliny o istotnym znaczeniu gospodarczym (w szczególności węglowodory, węgiel kamienny, węgiel brunatny, rudy metali). Złoża kopalin nieobjęte własnością górniczą są własnością gruntową, czyli należą do właściciela danej nieruchomości gruntowej.
PGG przewiduje, że jedyną formą rozporządzania własnością górniczą przez Skarb Państwa jest użytkowanie górnicze, którego ustanowienie następuje w drodze umowy. Co do samej treści umowy przepisy noweli nie wprowadziły nowych rozwiązań. Zrezygnowano z regulacji wskazującej maksymalny okres na jaki może być zawarta umowa (do 50 lat) z tego względu, iż wprowadzono przepis, zgodnie
z którym umowa taka wygasa (z mocy prawa) w przypadku wygaśnięcia, cofnięcia lub utraty mocy koncesji, bez względu na przyczynę. Silniejsze powiązanie użytkowania górniczego z koncesją potwierdza także regulacja, zgodnie z którą umowa staje się skuteczna z dniem uzyskania koncesji.
Prawo pierwszeństwa
Podmioty, które rozpoznały złoże kopaliny stanowiącej przedmiot własności górniczej, udokumentowały je w kategorii co najmniej C1 oraz uzyskały decyzję zatwierdzającą dokumentację geologiczną, mogą żądać ustanowienia na ich rzecz użytkowania górniczego z pierwszeństwem przed innymi podmiotami. Oznacza to, że ustawa daje prawo pierwszeństwa w zawieraniu umowy na ustanowienie użytkowania górniczego podmiotom, które poniosły nakłady finansowe oraz ryzyko rozpoznawania danego złoża.
W zakresie istnienia samego prawa pierwszeństwa nowelizacja nie wprowadziła zmian. Zmiany dotyczą jednak możliwości realizacji tego prawa w czasie. Nowela skróciła z 5 do 3 lat możliwość zgłoszenia roszczenia. Dla przedsiębiorcy oznacza to skrócenie czasu tzw. „wyłączności” na wystąpienie
z wnioskiem o koncesję na wydobywanie. Po tym okresie wniosek o udzielenie koncesji może złożyć każdy inny zainteresowany rozpoznanym złożem. Przy obliczaniu czasu „wyłączności” warto mieć na uwadze regulację zawartą w art. 13 ust. 6 PGG, zgodnie z którą w przypadku gdy przedsiębiorca realizując prawo pierwszeństwa zawrze umowę o ustanowieniu użytkowania górniczego i w ciągu roku od daty jej zawarcia nie uzyska koncesji, umowa ta wygasa. W praktyce oznacza to jeszcze jeden dodatkowy rok, w którym przedsiębiorca ma czas na uzyskanie koncesji na wydobywanie.
Na uwagę zasługują także przepisy przejściowe. De facto wg starego systemu działać będą jedynie przedsiębiorcy, którzy na podstawie koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie złoża kopaliny udzielonej przed dniem wejścia w życie nowelizacji rozpoznali złoże kopaliny i udokumentowali je
w stopniu umożliwiającym sporządzenie projektu zagospodarowania złoża oraz przed dniem wejścia
w życie nowelizacji uzyskali decyzję zatwierdzającą dokumentację geologiczną tego złoża. Ci przedsiębiorcy zachowają roszczenie o ustanowienie użytkowania górniczego z pierwszeństwem przed innymi przez okres 5 lat od dnia doręczenia decyzji zatwierdzającej dokumentację geologiczną złoża.
NASZYM ZDANIEM
Wprowadzenie skuteczności zawieszonej umowy o ustanowienie użytkowania górniczego jest rozwiązaniem korzystnym dla przedsiębiorcy. Do momentu uzyskania koncesji użytkownik górniczy nie jest obowiązany do żadnych świadczeń wynikających z umowy na rzecz Skarbu Państwa, posiadając jedocześnie pewnego rodzaju rezerwację przestrzeni w niej określonej.
Wskazanie w ustawie, że umowa wygasa jeżeli w terminie roku od jej zawarcia przedsiębiorca nie uzyska koncesji, rozwiązuje co prawda praktyczny problem na jakich warunkach zawierać taka umowę z podmiotem korzystającym z prawa pierwszeństwa. Z drugiej jednak strony nie wiadomo, czy ograniczony w ten sposób czas będzie w praktyce wystarczający na uzyskanie koncesji.
Mając na uwadze zaprezentowane terminy inwestor powinien zastanowić się nad możliwością przystąpienia do etapu wydobywania i tak prowadzić postępowania by w pełni efektywnie wykorzystać czas gwarantowanej przepisami prawa „wyłączności” przestrzeni w górotworze.